عملیات احداث جاده دسترسی مردم بهشهر به دریا که از میان تالاب بین المللی میانکاله می گذرد با مقاومت سازمان حفاظت محیط زیست و برخی دوستداران محیط زیست متوقف شده و در انتظار جلب نظر موافق این سازمان است، اما آیا تنها عامل نابودی میانکاله احداث این جاده است؟

با پیگیری های مکرر نماینده مردم بهشهر در مجلس و ادعای وی مبنی بر اینکه مرمت جاده دریا از مطالبات دیرینه مردم بهشهر است تالاب بین المللی میانکاله خطر دوپاره شدن و گام نهادن به سمت نابودی را بیش از پیش احساس می کند و به دلیل تعامل نزدیک این نماینده با دولت، اجرای زودهنگام این طرح دور از انتظار نخواهد بود.

 دسترسی مردم بهشهر به دریا با جاده یی که از میان تالاب میانکاله می گذرد، اصلی ترین شعار این نماینده در زمان تبلیغات انتخاباتی بود و با وجود هشدارهای مکرر دلسوزان محیط زیست و NGOهای شهرستان بهشهر مبنی بر نابودی این زیستگاه ارزشمند پس از احداث جاده روی آن، عمل به این وعده انتخاباتی در دستور کار نماینده بهشهر قرار گرفت و با هماهنگی مسوولان شهرستان، به زودی مقدمات لازم برای احداث جاده یی روی تالاب میانکاله آغاز خواهد شد.

 این در حالی است که از زمان اجرای مرحله اول این طرح که پس از مخالفت اداره کل محیط زیست مازندران برای مدتی متوقف شد، بسیاری از سازمان ها، متخصصان، رسانه ها و مردم علاقه مند به محیط زیست با اجرای آن به شدت مخالفت کرده بودند و تعدادی از مردم بهشهر نیز روز 13 فروردین با تشکیل زنجیره انسانی 5 کیلومتری در داخل پناهگاه حیات وحش میانکاله خواستار تجدیدنظر مسوولان برای اجرای این پروژه شدند.

فرماندار بهشهر معتقد است؛ در راستای پیگیری مطالبات مردم و نهادهای مردم محوری چون شهرداری و شورای شهر، پیگیر مرمت این جاده بوده و از ادارات مرتبط می خواهیم هرچه سریع تر مقدمات مطالعه و اجرای آن را فراهم کنند.

محمدتقی باقری ادامه داد؛ برای جلوگیری از دوپاره شدن میانکاله با احداث تله کابین، پل هوایی و استفاده از قایق برای جابه جایی مسافران و بازدیدکنندگان موافقیم تا کمترین آسیب به میانکاله وارد شود. وی با اشاره به وجود جاده یی قدیمی برای دسترسی مردم به دریا گفت؛ در سال های گذشته به علت پیشروی آب دریا این جاده به زیر آب رفت تا اینکه مرمت مجدد آن در شهریور ماه سال 86 که با خاک ریزی در ضلع جنوبی تالاب آغاز شد با مخالفت محیط زیست و دستور دادستانی شهرستان متوقف شد.

این تالاب، محل تخم ریزی ماهیان کپور است که با برقراری جاده و قطع جریان آب، از تخم ریزی ماهیان جلوگیری و انقراض نسل آنها تسریع خواهد شد. ابراهیم فلاحی ادامه داد؛ جاده پس از عبور از تالاب و ایجاد مشکلات فراوان، وارد منطقه شور که زیستگاه بسیار مهمی برای پرندگان و گیاهان شورپسند است شده و بدون هیچ تردیدی موجب تخریب این زیستگاه مهم و منحصر به فرد خواهد شد.

 وی افزود؛ این جاده در مسیر خود به منطقه «انارستان» و بوته زارهای «تمشک و مرتعی» می رسد که این مناطق زیستگاه بسیار مهمی برای دوگونه پرنده بومی و حمایت شده و با ارزش «قرقاول خزری و دراج» بوده که با احداث جاده فوق اثری از این پرندگان بر جای نخواهد ماند.

رئیس اداره محیط زیست بهشهر تاکید کرد؛ این جاده، بستر را برای هجوم صیادان و شکارچیان متخلف فراهم کرده و کنترل منطقه از دست ماموران محیط زیست خارج خواهد شد. وی پیشنهاد کرد؛ اتوبان در حال احداث رستمکلا به بندر امیرآباد به جای مرمت جاده قدیم بهشهر به دریا استفاده شود تا علاوه بر جلوگیری از هرگونه تخریب، دیگر مجبور به انجام هزینه های میلیاردی بازسازی این جاده نباشیم.

اگر چه مخالفت محیط زیست و دوستداران میانکاله با احداث جاده دریای بهشهر کار ارزشمندی است اما آیا تنها عامل نابودی میانکاله احداث این جاده است؟ پیشروی آب دریا طی سال های گذشته موجب شده بخشی از اکوسیستم گیاهی میانکاله در شمال تغییر کند و تعداد زیادی از درختان توسکا که نوار سبز جنگلی در شمال این شبه جزیره را تشکیل می داد از بین ببرد که هنوز این آسیب ها جبران نشده است.

 طی سال های اخیر از تعداد پرندگان نادر میانکاله به شدت کاسته شده است به گونه یی که تعدادی از آنها در خطر انقراض قرار گرفته که تاکنون نه تنها دلیل روشنی از طرف محیط زیست به آن داده نشده بلکه در بسیاری از موارد این سازمان از پذیرش این واقعیت سر باز زده است.

 از سال 1354 که این منطقه ارتقای درجه حفاظتی یافت و به پناهگاه حیات وحش تبدیل شد تا سال 1348 که میانکاله به عنوان منطقه حفاظت شده تحت حفاظت قرار گرفت چه تعداد پرنده نادر در این منطقه شکار شدند و در خطر منقرض شدن قرار گرفتند؟

نداشتن جاده دسترسی مردم به این منطقه که گمان می رفت آرامش را برای این پرندگاه به ارمغان بیاورد، میانکاله را به منطقه یی آرام و بدون مزاحم تبدیل کرده است تا برخی از افرادی که با برخورداری از پشتوانه های مختلف، جواز شکار در این منطقه را می یابند با فراغ بال تفنگ های شکاری خود را به سمت جانوران بی دفاعی که میانکاله را به عنوان منطقه یی آرام و بی دردسر انتخاب کرده بودند، شلیک کنند.

به شهادت آمار در سالیان نه چندان دور در این جزیره انواع پستانداران می زیستند که نام بعضی از آنها را در کتاب خاطرات میانکاله باید جست، حیواناتی نظیر مرال، شوکا، گوزن زرد مازندران، پلنگ، ببر مازندران، خرس و... که در حال حاضر تنها تعداد کمی از انواع پستانداران وحشی شامل گربه سانان (گربه وحشی و تشی و...) شغال، روباه، گراز و... در آنجا زندگی می کنند و به تعداد بیش از حد مجاز، حیوانات اهلی شامل گاو و گاومیش و گوسفند در آنجا نگهداری می شوند.

 رئیس شورای شهرستان بهشهر گفت؛ تنوع گونه های مختلف پستانداران وحشی در میانکاله مربوط به زمانی است که هنوز این جزیره و تالاب متولی خاصی به جز شهروندان و بومیان نداشت و منطقه حفاظت شده نام نگرفته و پناهگاه حیات وحش نامیده نمی شد و مدال افتخار ثبت تالاب بین المللی را بر سینه خود نیاویخته بود.

اسلام بابانژاد افزود؛ در کنار اقدامات تئوریک مثبت انجام شده برای میانکاله، باید قدم های عملی نیز برداشته می شد تا علاوه بر استفاده مردم از این طبیعت زیبا و این نعمت بی بدیل خدادادی، محیط زیست و اکوسیستم منطقه نیز حفظ شود اما متاسفانه این گونه نشد و علاوه بر وارد آمدن آسیب جدی به اکوسیستم میانکاله، مردم بهشهر نیز از استفاده از آن محروم ماندند.

وی خاطرنشان کرد؛ سرمایه بزرگ طبیعی و میراثی ارزشمند و گرانبها، نخستین تالاب ایران که به ثبت کنوانسیون بین المللی رامسر رسید، مهم ترین دالان زیستی غرب آسیا، بهشت پرندگان آسیا، مهم ترین محل تخم گذاری ماهیان خاویاری دریای خزر، عمده ترین محل پرورش ماهیان خاویاری در جهان و تنها بازمانده اراضی مشجر ساحلی دریای خزر، بخش هایی از ویژگی های منحصر به فرد میانکاله است که این منطقه ارزشمند را در ایران و جهان ممتاز کرده است. بابانژاد معتقد است آنچه که میانکاله را تهدید می کند و اکوسیستم آن را به خطر می اندازد، مرمت و بازسازی اصولی جاده بهشهر به دریا نیست زیرا این جاده سالیان سال و شاید قرن ها وجود داشت و بدون آنکه تالاب و جزیره میانکاله آسیب ببیند مردم از آن استفاده می کردند و مایه حفظ، حراست و حفاظت میانکاله می شدند.

 عضو شورای شهر بهشهر یادآور شد؛ در حال حاضر سرانه منطقه محافظتی هر مامور در این منطقه بیش از دو هزار هکتار است که این عامل در کنار تجهیزات مخابراتی قدیمی، اسلحه، چند دستگاه قایق، موتورسیکلت و اتومبیل های فرسوده، کار محافظت از این منطقه که همواره در خطر تعرض شکارچیان و صیادان مختلف قرار دارد را با مشکل جدی مواجه می کند.

 وی افزود؛ تجهیزات مخابراتی مدرن، نصب دوربین های پیشرفته، ایجاد سایت های دیده بانی مناسب، داشتن نیروی انسانی کافی و کارآمد، داشتن وسایل نقلیه پیشرفته و استفاده از سیستم های GPS و... که متناسب با جایگاه یک تالاب بین المللی باشد تنها راه نجات میانکاله از خطر تخریب و نابودی است تا مانند فروردین امسال بیش از 30 هکتار از جنگل های جزیره آشوراده به دلیل نداشتن تجهیزات و امکانات مناسب اطفای حریق و نداشتن جاده دسترسی در آتش نسوزد و به خاکستر تبدیل نشود.

 به گفته رئیس شورای شهرستان ساخت و سازهای بی رویه و احداث بناهای مختلف داخل میانکاله توسط افراد حقیقی و حقوقی نظیر بناهای احداثی توسط محیط زیست، احداث بنا توسط گروه های صیادی و شیلات در ساحل شمالی میانکاله، احداث بناهای مختلف توسط دامداران و مالکان و همچنین احتمال ساخت و ساز انبوه در قسمت غربی میانکاله از جمله آسیب هایی است که توسط محیط زیست بر پیکره میانکاله وارد می شود.

بابانژاد گفت؛ انواع آلاینده ها که توسط آب های سطحی وارد تالاب میانکاله می شوند از جمله تهیدکننده های جدی تالاب میانکاله هستند که تاکنون اداره محیط زیست اقدامی درخصوص رفع این معضل که به تدریج موجب افزایش آلودگی شیمیایی این تالاب می شود انجام نداده است. وی ادامه داد؛ فاضلاب های سطحی شهرهای بهشهر، خلیل شهر، گلوگاه، لیوان، بندرگز، بندر ترکمن و روستاهای تابعه نیز پس از طی مسیر به تالاب میانکاله می ریزند و موجب آلودگی میکروبی و افزایش آلودگی شیمیایی می شوند، علاوه بر اینکه بخش اعظمی از فاضلاب این شهرها و روستاها نیز که روزانه بالغ به ده ها میلیون لیتر است به طریق سنتی وارد چاه های جاذب شده و علاوه بر آلودگی آب های زیرزمینی، می تواند بر افزایش آلودگی تالاب میانکاله نیز تاثیرگذار باشد.

 عضو هیات رئیسه شورای استان ادامه داد؛ ورود بی رویه و بدون کنترل افراد و مسافران به میانکاله یکی دیگر از عواملی است که موجب وارد کردن آسیب به گیاهان و جانوران منطقه می شود و بر زیست بوم منطقه تاثیرگذاشته و زمینه ساز آلودگی محیط را فراهم می کند.

 وی اضافه کرد؛ با توجه به گزارش محیط زیست در ایام نوروز امسال بیش از 70 هزار نفر وارد شبه جزیره میانکاله شدند که با نگاهی منطقی در می یابیم که برای ورود 70 هزار جمعیت یقیناً هزاران دستگاه وسیله نقلیه موتوری سبک و سنگین، عمومی و خصوصی وارد این منطقه شده است.

 بابانژاد تصریح کرد؛ باید با یک راهکار علمی، تعداد و شرایط افراد مجاز به بازدید از میانکاله تعریف شود و براساس تعریف جامعه اکوتوریسم بین المللی (IEC) توریست هایی که به مناطق حفاظت شده محیط زیست و حیات وحش با خصوصیات معینی مسافرت می کنند باید دارای شرایط و ضوابط خاص باشند و زمان و مدت بازدید، نوع وسیله نقلیه و نوع پوشش توریست ها مشخص شود. در کنار تهدیدهای فوق باید اعتراف کرد در سال های اخیر احداث کارخانه ها و صنایع بزرگ در مجاورت این تالاب ارزشمند و سرریز شدن فاضلاب های صنعتی و سموم نباتی که با عدم کنترل سازمان محیط زیست همراه شده این منطقه که به عنوان مرکز ماهیان خاویاری دریای خزر و پناهگاه گونه های نادر جانوری شناخته می شود را با تهدید جدی مواجه کرده است.

استقرار صنایع بزرگ باعث شده است بخش اعظمی از دریای بهشهر در اختیار این صنایع قرار گیرد و تنها راه اتصال بهشهر و دسترسی مردم به دریا، عبور از «خلیج میانکاله» باشد و یقیناً حضور انسان در هر منطقه یی عامل اصلی ایجاد آلودگی است و زباله ها و ترددهای انسانی، شرایط زیست ماهیان و حیوانات را به خطر خواهد انداخت. حضور کشتی ها، تخلیه فاضلاب ها، آلودگی های صوتی، سموم نباتی، صید بی رویه و عدم کنترل ماهیان شانه دار، آرامش و امنیت را از این پناهگاه بین المللی دور کرده است و با ادامه این مشکلات تا 40 سال آینده در دریای خزر هیچ نوعی از ماهیان وجود نخواهد داشت. نگهداری منطقی و سرسختانه میانکاله با توجه به حضور بی رویه افراد، افزایش پرتعداد دام ها، شکار آزادانه شکارچیان متخلف و ... بسیار ضروری است و تمام دل نگرانی های دوستداران محیط زیست برای پلیکان ها، فلامینگوها، قوها، غازها و قرقاول ها و ... قابل ستایش است و صد البته انقراض آنها به دست نسل امروز بسیار تلخ و فراموش نشدنی و گناهی غیرقابل بخشش از طرف نسل های آینده خواهد بود.

 در شرایط فعلی حفاظت سخت افزاری با ابزار مستهلک و از رده خارج در منطقه 68 هزار و 800 هکتاری میانکاله به تنهایی جوابگو نخواهد بود و یقیناً با توجه به شرایط فوق باید بپذیریم خطر جدی است و اگر تدبیر نکنیم میانکاله می میرد و در صورتی که همچنان بر دیدگاه سنتی خود برای حفاظت از این زیستگاه ارزشمند اصرار بورزیم و به سمت علمی شدن پیش نرویم میانکاله نابود خواهد شد.

برخورداری از دریا به عنوان یکی از مواهب طبیعی، حق مردم بهشهر است اما در صورتی که این جاده با نقشه فعلی که از میان تالاب «میانکاله» عبور می کند احداث شود و موانع و معضلات حفاظتی و ساختاری میانکاله برطرف نشود، شاید تا چند سال آینده دیگر نامی از این تالاب باقی نماند و سیر تدریجی نابودی جنگل ها و «میانکاله» شتابی دو چندان گرفته و این مناطق ارزشمند و غیرقابل جایگزین به سرعت و برای همیشه نابود شوند.